CON RÙA
Tên khác: Quy giáp, Huyết bản, Thông bản, Thần ốc, Quy xác, Bại Quy giáp, Bại quy bản, Huyền vũ giáp, Quy phúc giáp, Ô quy, Rùa vàng, Sơn quy, Yếm rùa, Mai rùa, Mu rùa.
Tên khoa học: Chinemys reevesii Gray., Testudo elongata Blyth (Rùa núi), họ Rùa (Testudinidae). Ở nước ta có nhiều loài rùa có thể thu mai và yếm sử dụng làm thuốc.
Mô tả: Rùa thường sống ở dưới nước, có 4 chân, duỗi ngắn. Khi gặp nguy hiểm có thể rụt cả đầu, chân và đuôi vào trong mu lưng và yếm (bụng) rùa. Mu rùa hay yếm rùa là lớp vỏ rất cứng.
Bộ phận dùng: Mai và yếm đã phơi khô của con Rùa (Carapax et Plastrum Testudinis - Quy bản), máu rùa. Co thể săn, bắt quanh năm, hè thu là lúc có nhiều, bắt được rồi thì dùng nước sôi dội chết, bóc lấy mai bỏ hết gân, thịt, sấy khô.
Thành phần hóa học chính: Chất keo, lipid, muối calci.
Tính vị, công dụng: Quy bản vị ngọt, mặn, tính bình, có tác dụng bồi dưỡng cơ thể, ích khí, mạnh gân xương, giảm đau. Máu rùa có vị mặn, tính hàn, không độc, có tác dụng bổ, tăng sức, thường dùng làm thuốc bổ thận, chữa đau nhức trong xương, di tinh, khí hư, bạch đới, còn được dùng chữa băng huyết, ho lâu ngày, trẻ em gầy yếu.
Cách dùng, liều lượng: Ngày dùng 12-24g Quy bản dạng thuốc sắc, viên hay dạng bột Quy bản nấu thành cao (Colla carapacis Testudinis) gọi là Cao qui bản hay Quy bản giao, ngày uống 10-15g.
Bài thuốc:
1. Chữa phụ nữ kinh ra quá nhiều: Quy bản, Hoàng cầm, Bạch thược, Thung căn bì, Hoàng bá. Các dược liệu lượng bằng nhau tán bột, trộn với mật làm viên (Quy Bản Hoàn), uống với nước giấm pha nhạt.
2. Chữa phụ nữ kinh nguyệt kéo dài, rong kinh, âm hư huyết nhiệt: Quy bản, Hoàng cầm, Bạch thược đều 40g, Hoàng bá 12g, Chế hương phụ 10g. Tán bột, làm hoàn. Mỗi lần uống 10-15g, ngày 3 lần.
3. Chữa chứng lao nhiệt, sốt về chiều, mồ hôi trộm: Quy bản 24g, Hoàng bá 16g, Tri mẫu 16g, Thục địa 24g. Tán bột. Thêm tủy xương heo và mật làm thành hoàn. Mỗi lần uống 8-12g, ngày 2 lần với nước Gừng hoặc nước muối nhạt, lúc đói.
4. Chữa người già đi tiểu đêm nhiều, đái dầm do thận khí bất túc: Thịt rùa 100-150g, Bong bóng cá 15-30g, muối vừa đủ. Bong bóng cá ngâm nở, nấu với thịt rùa, ăn thịt, bong bóng cá, uống canh.
5. Chữa mụn rò, chảy mủ và nước, lòi dom: Quy bản, Mai Ba ba, Phèn chua (lượng bằng nhau) đốt tồn tính, tán nhỏ, rây mịn, rắc vào chỗ đau.
6. Chữa ho lâu ngày: Quy bản, Đảng sâm (lượng bằng nhau), tán nhỏ, rây bột mịn, ngày uống 3 lần, mỗi lần 10-20g.
7. Chữa di mộng tinh: Cao quy bản (10g), Thục địa (16g), Hoài sơn (12g), Phá cố chỉ (8g, sao với rượu), Thỏ ty tử (8g, sao), Rau má 8g, Vỏ rễ Đơn đỏ (6g, sao), Khiếm thực (6g, sao). Cao Quy bản hơ nóng cho chảy, Thục địa giã nhuyễn, các dược liệu phơi khô, tán nhỏ, rây thành bột mịn, trộn đều với cao Quy bản và Thục địa rồi cho Mật ong vừa đủ, làm thành viên 2g. Mỗi ngày uống 10 viên, chia làm 2 lần.
8. Thuốc bổ, hạ huyết áp: Thịt rùa 200g, Ngưu tất 12g, hai vị thái nhỏ, hầm nhừ, thêm Gừng 5g, Hành 10g, muối 5g, ăn trong ngày.
9. Thuốc giảm mỡ, hạ cholesterol máu, phòng u bướu: Thịt rùa 300g, Nấm linh chi 30g, Đại táo 10 quả, tất cả ninh nhừ, ăn cả nước lẫn cái.
10. Chữa mất ngủ: Thịt rùa 250g, Đại táo 10 quả, Bách hợp 30g, thái nhỏ, ninh nhừ, ăn cả nước lẫn cái.
11. Chữa suy nhược ở trẻ em, thóp chậm cứng lại: Quy bản 15g, Đảng sâm 15g, Cốt toái bổ 15g, sắc lấy nước uống trong ngày.
12. Chữa can thận âm hư biểu hiện mệt mỏi, cảm giác căng đau ở đầu và nhìn mờ: Cao Quy bản 30g, Bạch thược, Ngưu tất, Thạch quyết minh và Câu đằng, mỗi thứ 50g. Cao Quy bản hơ nóng cho chảy, các dược liệu phơi khô, tán nhỏ, rây thành bột mịn, trộn đều với cao Quy bản rồi cho Mật ong vừa đủ, làm thành viên 2g. Mỗi ngày uống 10 viên, chia làm 2 lần.
13. Chữa sốt rét lâu ngày: Quy bản 200g, Bọ cuộn viên tròn 70g, Hà thủ ô đỏ 200g, các vị thuốc sấy khô, tán bột mịn, thêm mật ong làm thành viên ngày uống 5-10g.
Lưu ý: - Người bệnh hư nhược mà không có hỏa thì kiêng dùng.
- Hiện nay số lượng Rùa núi trong thiên nhiên bị giảm sut nghiêm trọng. Rùa núi đã được đưa vào sách đỏ quốc gia.