HƯƠU, NAI

 Tên khác: Hươu sao, Nai, Nai cà tông.

 Tên khoa học: Cervus nippon Temminck (Hươu sao-204A), Cervus unicolor Kerr. (Nai-204B), Cervus eldi M Clelland (Nai cà tông), Cervus porcinus Zimmerman (Hươu vàng), họ Hươu nai (Cervidae). Hươu, nai có ở nhiều vùng núi nước ta và được nuôi lấy sừng, lấy thịt.

 Mô tả: Hươu sao có kích thước trung bình, thân dài 1,2-1,4m, con cái nhỏ hơn. Đầu nhỏ, cổ dài, mõm thuôn, miệng hẹp, mắt to, sáng, tai vểnh, cặp sừng chia làm 2-4 chạc mỗi bên, chân cao, thon nhỏ, đuôi ngắn. Bộ lông mịn màu vàng hung có những vết tròn trắng xếp thành nhiều hàng dọc hai bên sườn, bụng trắng. Con Nai lớn hơn Hươu sao thân dài 1,8-2m. Đầu nhỏ, cổ ngắn, to, mõm thuôn nhỏ, miệng hẹp, tai nhỏ, vểnh. Sừng chia làm 3 chạc, to hơn sừng hươu sao. Chân dài, đuôi ngắn, lông màu xám nâu, nâu thẫm, lông thưa, ngắn và hơi thô.

 Bộ phận dùng: Thịt Hươu nai, sừng và sản phẩm khác nhau từ Hươu, Nai, Bã sau khi nấu cao (Cornu Cervi degelatinatum).

 Thành phần hóa học: Protid, calci phosphat, chất keo, chất nội tiết kích thích sinh trưởng, các nguyên tố vi lượng...

  

 Công dụng: Thịt, nhung, gạc Hươu, Nai và các sản phẩm khác từ chúng làm thuốc bổ, chữa suy nhược, đau lưng, huyết áp thấp...

 Cách dùng, liều lượng: Lộc nhung 4-12g ngày, Cao ban long 2-3g ngày. Dùng dạng bột, ngâm rượu, thường kết hợp với các vị khác.

1. Chữa suy nhược, đau lưng, xuất tinh sớm: Thịt Hươu, Nai 250g, Nhân sâm 5g, Hoàng kỳ 5g, Bạch truật 3g, Bạch thược 3g, Phục linh 3g, Viễn chí 3g, Đương quy 3g, Ngưu tất 3g, Hoắc hương 3g, Gừng tươi 3g. Thịt Hươu Nai rửa sạch, thái miếng, dược liệu cho vào túi vải, buộc kín. Tất cả ninh nhừ với nước trong 2-3 giờ, thêm gia vị để ăn.

B. Nhung Hươu (Lộc nhung - Cornu cervi pantotrichum) là sừng non mới mọc của Hươu sao đực, mặt ngoài phủ đầy lông tơ màu nâu nhạt và mịn như nhung, trong có nhiều mạch máu rất mọng. Nếu nhung mới nhú lên 2 đoạn ngắn, chưa phân nhánh được gọi là Nhung huyết. Sau khi mọc được khoảng 60-65 ngày thì nhú ra một đầu nhánh nên bên ngắn bên dài, gọi là Nhung yên ngựa.

2. Chữa thận hư, di tinh, liệt dương: Nhung huyết 60g, Câu kỷ tử, Hoài sơn, Đỗ trọng bắc, Mạch môn đông, Hoài ngưu tất, Sơn thù nhục, Thỏ ty tử mỗi thứ 120g, Ngũ vị tử 30g, Thục địa 240g. Tất cả tán thành bột mịn. luyện với mật ong và làm thành hoàn 10g. Mỗi ngày dùng 2 lần, mỗi lần 1 hoàn, chiêu với nước muối nhạt (1%).

3. Thuốc cho trẻ em chậm biết đi, chậm mọc răng, chậm lớn: Phần ngọn của huyết nhung 1,5g, Đơn bì, Ngũ gia bì, Phục linh, Sơn thù nhục, Trạch tả mỗi thứ 15g, Thục địa 20g, Xạ hương 0,15g. Tất cả tán thành bột mịn, luyện mật ong làm hoàn 3g. Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 hoàn hoặc 2 hoàn (tùy tuổi). Dùng trong 30 ngày.

4. Chữa bất lực ở của nam, lãnh cảm của nữ, phục hồi sức khỏe cho người ốm lâu ngày: Nhung hươu 40g, Nhân sâm 50g, Ba kích, Đỗ trọng bắc, Đương quy, Hoàng kỳ, Long nhãn, Ngưu tất mỗi thứ 150g. Tất cả chế thành bột mịn, luyện với Mật ong, làm hoàn 10g. Dùng trong 60 ngày, mỗi ngày 2 lần (sáng, tối), mỗi lần 1 hoàn.

 C. Gạc (Sừng già - Cornu Cervi), Lộc giác. Cao nấu từ gạc (Colla Cornu Cervi) Lộc giác giao, Cao ban long, Lộc giác sương.

5. Chữa nhọt độc sau lưng, ở vú và các nơi khác: Lộc giác đốt thành than, ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 0,3-1g, có thể dùng cao ngâm rượu.

 Lưu ý: Nhiều bộ phận khác của Hươu, Nai được dùng làm thuốc: Hươu bao tử, Lộc thai (Embryo Cervi), Đuôi Hươu, Nai, Lộc vĩ (Cauda Cervi) làm thuốc bổ. Ngọc hành và tinh hoàn của Hươu đực chữa chứng lưng đau, thận hư, tai ù, liệt dương, tử cung lạnh, vô sinh. Gân ở chân con Hươu, Nai - Lộc cân (Ligamentum Cervi) bổ gân xương, giúp cho các chỗ gẫy, đứt chóng lành. Huyết Hươu, Nai (Lộc huyết - Sanguis Cervi) chữa liệt dương. Mã lộc tủy (tủy xương của hươu) chữa gân cơ đau cấp, ho nghịch...