Sức khỏe đời sống-Cấp cứu người bị sét đánh

Để cấp cứu người bị sét đánh, việc hô hấp nhân tạo kết hợp xoa bóp tim ngoài lồng ngực giúp cứu sống rất nhiều nạn nhân bị sét đánh mà trước đó tưởng như đã chết. Vấn đề là phải làm thật nhanh trong khoảng 7 phút đầu tiên.

Sét đánh

Sấm chớp là sự phóng điện giữa các phần khác nhau của một đám mây, hoặc giữa các đám mây. Còn sét là sự phóng điện từ các đám mây giông xuống đất. Dòng điện sấm sét có cường độ cực kỳ lớn từ vài chục nghìn tới hơn một trăm triệu volt, nhiệt độ lên tới nhiều nghìn độ C nên rất nguy hiểm. Sét có thể làm nóng chảy các vật liệu bằng kim loại, vặn cong những cột điện, đánh tan một ngôi nhà... trong chớp mắt. Đặc biệt nguy hiểm là khi sét đánh vào các đường dây tải điện cao thế.

Ở Việt Nam, sét thường xuất hiện trong các cơn giông mùa hè. Tần suất sét lớn hơn ở vùng núi, vùng trung du phía Bắc và đồng bằng Nam bộ. Sét đánh nhiều trường hợp không chỉ phụ thuộc vào hình thể mặt đất, mà còn phụ thuộc vào cấu tạo địa chất của nơi đó. Những vùng địa lý, những đồ vật có độ dẫn điện lớn thường dễ bị sét đánh; đó là những nơi nằm ở đèo, chân đồi, cây cao, vật kim loại, người, gia súc... Vùng núi tuy giông sét xuất hiện nhiều hơn nhưng lại ít gây nguy hiểm vì có nhiều cây to là những vật dẫn điện tốt. Còn ở trung du và đồng bằng có ít cây xanh nên người và gia súc dễ bị sét đánh trúng. Hằng năm, gần như tỉnh nào cũng có nhiều người chết vì bị sét đánh. Có trường hợp sét đánh chết một lúc 4-5 người, thậm chí 8 người.

Sét gây thương tích như thế nào?

Sét có thể gây thương tích bằng những cách thức sau:

• Sét đánh thẳng vào vị trí nạn nhân từ trên đám mây xuống.
• Khi nạn nhân đứng cạnh vật bị sét đánh. Sét có thể phóng qua khoảng cách không khí giữa người và vật. Trong trường hợp này gọi là sét đánh tạt ngang.
• Sét đánh khi nạn nhân tiếp xúc với vật bị sét đánh.
• Điện thế bước. Khi người tiếp xúc với mặt đất ở một vài điểm. Sét lan truyền trên mặt đất.
• Sét lan truyền qua đường dây cáp tới các vật như điện thoại, tivi, ổ cắm.

Theo thống kê thì sét đánh thẳng là nguy hiểm nhất, cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết. Sét đánh tiếp xúc hay tạt ngang cũng rất nguy hiểm. Khi sét đánh xuống cây, thì 1 tia sét có thể giết chết ngay vài người xung quanh. Độ nguy hiểm phụ thuộc vào bản chất của vật bị sét đánh và vị trí tương đối với nạn nhân.

Triệu chứng đột ngột do sét đánh

Nạn nhân bị sét đánh có thể đột ngột bị các triệu chứng: ngừng tim ngay lập tức; mất ý thức trong thời gian ngắn; lú lẫn hoặc không nhớ chuyện gì xảy ra; tia sét có thể văng ra khỏi một người, xả vào quần áo của họ và để lại một vài dấu hiệu rõ của tổn thương; khoảng 2/3 số người bị sét đánh bị liệt - kiểu liệt tạm thời đặc trưng bởi sét đánh.

Nạn nhân có thể bị bỏng da; bị gãy xương và trật khớp; bị vỡ xương sọ và các tổn thương cột sống.

Nạn nhân bị khó thở. Tổn thương mắt gây ra nhìn mờ ngay lập tức hoặc bị đục thủy tinh thể muộn. Thủng màng nhĩ gây đau, điếc và chóng mặt.

Nạn nhân bị sét đánh chết cháy đen...

Người bị sét đánh thường chết ngay tức khắc; nhưng cũng có nhiều trường hợp nhẹ, nạn nhân thoát chết, song cần phải được cấp cứu kịp thời. Bệnh cảnh lâm sàng của người bị sét đánh giống như người bị điện giật. Nạn nhân ngất xỉu, ngừng thở, tim ngừng đập, mất tri giác, da tím xanh, chỗ bị sét đánh trên cơ thể cháy sém.

Khi có người bị sét đánh, đặt nạn nhân nằm lên chỗ khô ráo, bằng phẳng, nới rộng quần áo để người bị nạn thở được dễ dàng. Khẩn trương làm ngay hô hấp nhân tạo kết hợp hà hơi thổi ngạt và xoa bóp tim ngoài lồng ngực. Cứ 5 lần xoa bóp tim ngoài lồng ngực thì hô hấp nhân tạo hoặc thổi ngạt một lần. Làm liên tục như thế 60-90 phút.

Cách trên đã cứu sống nhiều trường hợp mà lúc đầu tưởng là đã chết. Từ lúc bị sét đánh đến lúc được cấp cứu, nếu không quá 7 phút thì gần 90% trường hợp có thể cứu sống, nếu để chậm quá thời gian này thì chỉ có khoảng 10% được cứu sống. Khi nạn nhân đã tỉnh lại, cần đưa ngay tới bệnh viện để tiếp tục theo dõi phòng ngừa những diễn biến xấu sau đó.

Nếu phát hiện nạn nhận bị gãy xương, cần cố định xương chắc chắn trước khi di chuyển. Tuy nhiên, cần đặc biệt cẩn thận, không di dời nạn nhân nếu nghi ngờ bị gãy cột sống.

Sau khi đã thực hiện sơ cứu, cần nhanh chóng đưa nạn nhân đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu kịp thời.

Lưu ý, việc sơ cứu phải tiến hành ngay lập tức mới hy vọng cứu sống được nạn nhân. Không được chuyển nạn nhân tới cơ sở y tế mà chưa sơ cứu.

Phòng tránh sét

Khi thấy chuyển mưa, những người làm việc ngoài trời cần nhanh chóng về nhà hoặc vào trú ẩn ở các lán trại. Nếu không sơ tán kịp thì phải tránh xa các vật dụng kim loại như cày bừa, cuốc xẻng, máy bơm nước, xe máy, xe đạp...

Đặc biệt lưu ý không tránh mưa dưới các gốc cây to, nhất là những cây cao đơn độc trong vùng trống trải. Khi tia sét bắt vào cây, dòng điện mạnh có thể truyền sang bất cứ một vật nào dẫn điện, hoặc truyền xuống gốc cây tỏa ra trên mặt đất gây tai nạn cho những người trú ẩn dưới gốc cây.

Không đứng, ngồi cạnh cột điện, hoặc đường dây tải điện, vì đây cũng là những nơi dễ bị sét đánh. Mặt khác, trong cơn giông thường có gió mạnh có thể làm gãy đổ trụ điện hoặc đứt đường dây điện nên rất nguy hiểm.

Không nên trú mưa gần các lò đang nhả khói, vì khói là chất dẫn điện tốt tạo điều kiện cho sét đánh tới. Không nên ngồi gần ao hồ có mặt nước rộng. Nếu đang tắm dưới nước, gặp cơn giông cần lên bờ ngay, vì dòng điện sét có thể truyền trong nước, gây nguy hiểm.

Những nhà ở nông thôn và ngoại vi thành phố khi thấy mưa giông cần đóng hết các cửa ra vào và cửa sổ để hạn chế gió lùa mang hơi ẩm có thể kéo theo sét vào nhà. Nên ngồi một chỗ để hai chân lên giường. Nếu cần đi lại, phải mang guốc dép khô. Tạm ngừng xem tivi, tháo dây điện ra khỏi ổ cắm, tháo dây ăng ten ra khỏi tivi... để phòng dòng xung điện của sét có thể gây hỏng đồ vật, đe dọa tính mạng người.

Ở những vùng nông thôn, đồi núi, biện pháp phòng chống sét lâu dài là trồng nhiều cây xanh. Thực tế cho thấy khi trồng nhiều cây xanh phủ trên diện tích rộng, số lần sét đánh giảm hẳn. Tuy nhiên, không được để cho cây quá cao nằm sát nhà. Nếu có điều kiện thì nên xây dựng các cột thu lôi chống sét, nhưng cần bảo đảm đúng kỹ thuật.